تحلیل توزیع فضایی خدمات شهری با تاکید بر مدل‌های برنامه‌ریزی شهری (نمونه موردی: شهر تهران)

توزیع فضایی عادلانه امکانات و خدمات بین مناطق مختلف شهری و دستیابی برابر شهروندان به آنها مترادف با عدالت اجتماعی است، زیرا عدم توزیع عادلانه منجر به ایجاد بحران‌های اجتماعی و مشکلات پیچیده فضایی و توزیع عادلانه نیز زمینه ساز توسعه متوازن مناطق شهری خواهد شد. بنابراین، ﭘﺮاﻛﻨﺶ بهینه و اﺻﻮﻟﻲ خدمات و امکانات شهری، ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ عدالت اجتماعی، در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی ﺷﻬﺮی از اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدی ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ. از این رو این پژوهش با رویکردی تحلیلی- توصیفی و با هدف بررسی توزیع فضایی خدمات عمومی شهری و رتبه­بندی مناطق شهر تهران از لحاظ برخورداری از این خدمات انجام می­گیرد. برای رسیدن به این هدف از مدل­های کمی برنامه­ریزی شامل تحلیل عاملی، روش ترکیبی شاخص توسعه­ انسانی (HDI)، مدل تاکسونومی و روش استانداردسازی استفاده شده است. برآیند یافته­های محاسبات در مدل ترکیبی شاخص توسعه­ انسانی گویای این مطلب است که مناطق 3، 1 و 22 به ترتیب دارای بالاترین درجه توسعه و مناطق 8، 17 و 14 در پایین­ترین درجه توسعه قرار دارند. نتایج تکنیک تحلیل عاملی حاکی از آن است که منطقه 22، با امتیاز 54/32 بالاترین رتبه و منطقه 14 با امتیازی در حدود 4/3 در پایین­ترین رتبه در بین 22 منطقه قرار گرفته­اند. همچنین براساس خروجی مدل تاکسونومی، منطقه 3 در رتبه اول، منطقه 1 در رتبه دوم و منطقه 12 در رتبه سوم و منطقه 10 نیز در رتبه آخر قرار دارد، و در نهایت براساس یافته­های مدل استاندارد سازی، مناطق 3، 1 و 22 توسعه­یافته­ترین و مناطق 14، 10 و 17 محروم­ترین مناطق هستند. برای رتبه­­بندی نهایی مناطق شهر تهران از لحاظ برخورداری از شاخص­های مورد مطالعه، جمع ارزش عددی­ هر کدام از مناطق در چهار روش مذکور محاسبه گردید. بر اساس این روش به ترتیب مناطق 3، 1، 22، 12 و 6 در رتبه­های اول تا پنجم و مناطق 13، 10، 8،، 17 و 14 به ­ترتیب در رتبه‌های آخر قرار گرفتند. با استفاده از مدل تحلیل خوشه­ای، مناطق کلانشهر تهران بر اساس ارزش عددی مناطق در مدل­های مورد استفاده، خوشه­بندی گردید، که براساس نتایج مدل فوق مناطق 3، 1، 12، 22، 6 و 21 با امتیاز ­نهایی 66 و بالاتر در خوشه اول و تحت عنوان مناطق فرا توسعه و مناطق 14، 10، 8 و 17 با امتیاز نهایی 13 و کمتر در خوشه 5 و به عنوان منطق محروم شناسایی گردیدند.